عروسک؛ زبان گویای فرهنگ‌ها و ملل
علیرضا تابش
مدیرعامل بنیاد فارابی
این روزها متولیان و دست‌اندرکاران جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران سخت گرم کارند و در حال بررسی آثار و فراهم کردن شرایط و مقدمات برگزاری این جشنواره؛ اما چرا عروسک و کار با عروسک اصولاً در سرتاسر جهان اهمیت دارد و از منزلت برخوردار است؟
فنون کار با عروسک، هنری است که می‌توان گفت از هزاران سال پیش بین مردم مرسوم بوده است. لکن تاریخچه‌ای روشن از زمان به وجود آمدن اولین عروسک‌ها در جهان نداریم؛ اما آنچه با بررسی و پژوهش مشخص شده، این است که در جوامع اولیه عروسک‌ها برای اهداف مذهبی استفاده می‌شدند. حضور و وجود مستمر عروسک در تمام ادوار از پیدایش بشر تا جهان مدرن امروز می‌تواند گواه وجودی آن به منزله هویتی یکتا باشد.
جذابیت‌های آشکار و پنهان عروسک‌ها، فارغ از اینکه معرف کدام‌یک از فرهنگ‌های ملل باشند؛ از عوامل اصلی و مؤثر در نزدیکی و قرابت اقوام محسوب می‌شوند. عروسک‌ها و زندگی فردی‌شان، برای هرکدام از آدمیان، قصه خود را داشته و سالیان سال، مشتاقان را سیراب نموده‌اند. شاید عروسک تنها بازمانده از دوران کودکی‌هاست که در بزرگسالی هم رویارویی با آن جذابیت‌های فراوانی می‌تواند داشته باشد. با خود می‌اندیشم که واقعاً عروسک چیست؛ موجود بی‌جانی که در برابر تماشاگران زنده می‌شود و موجودیت می‌یابد و ما را به جهان رؤیا و خیال می‌برد. یقین دارم که وجه مجذوب‌کننده آن، همین پنهان بودن و عدم وجود در حضور عروسک است. وقتی که عروسک زنده و مشغول زندگی بر صحنه است، شخصی او را حیات می‌بخشد که خود پنهان است. به هر ترتیب عروسک‌گردان، در حضور عروسک بی‌حضور می‌شود، فرم عروسک جنبه بیرونی آن و تصورات ما جنبه درونی آن است و همین صفات هستند که این فرم را بی‌همتا می‌کند.
وجود ویژگی‌های متمایز در عروسک باعث شده علاوه بر کارکرد نمادین، به‌عنوان «رسانه‌ای برای انتقال ارزش‌ها و پیام‌ها» باشد؛ عروسک‌ها با کارکردی که برای انتقال معنا دارند، با ارائه یک نماد که همان فرم است کودک را به درک نشانه (مفهوم) سوق می‌دهند.
عروسک با توجه به اینکه نمونه‌ای از یک جانداراست، در واقع کودک را با یک جانداری رو به رو می‌کند که می‌تواند حامل مضامین متعددی در حوزه‌های اجتماعی و اخلاقی باشد و این‌گونه درک شود. قدرت جادویی عروسک تا حدی است که هرگونه تخیلی را به واقعیت نزدیک می‌کند.
حکومت‌ها در عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیام‌های خود را به شیوه‌ای هنرمندانه و با ظرافت به‌وسیله نمادهای عروسکی کشورشان به دیگر کشورها منتقل می‌کنند و به این وسیله شمه‌ای از فرهنگ و آیین خود را به دیگر ملل ارائه می‌دهند.
«نمایش عروسکی»، بهترین و ارزنده‌ترین، دیدگاه‌ها، تفکرات و ارزش‌ها را برمی‌گزیند و وجود این‌چنین اشتراکاتی در نمایش عروسکی، موجب تفاهم ملت‌ها می‌شود.
«سینما» هم با توجه به بضاعت‌های گسترده تکنیکال و همچنین وسعت و گستردگی مخاطبانش، نه تنها از کنار عروسک‌ها بی‌تفاوت نگذشته است بلکه همواره به‌دلیل اشتیاق مخاطبانش، گام‌های مناسبی برای سیراب نمودن ایشان برداشته است.
گفتنی است هفدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران با دبیری مرضیه برومند یکم تا هفتم شهریور ماه برگزار می‌شود.
منبع: موسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران
آدرس مطلب http://www.iran-newspaper.com/newspaper/page/6830/24/474697/0