استفاده از تکنیک های مختلف نمایش عروسکی برای ایجاد جذابیت

ایران تئاتر:نمایش «چارلی و کارخانه شکلات سازی» به کارگردانی فریبا دلیری روز اول(۱ شهریور) هفدهمین جشنواره بین المللی نمایش عروسکی ساعت ۱۷ و ۱۹ در تالار هنر به صحنه می رود٬ به همین بهانه گفت‌وگو با کارگردان نمایش را بازنشر کردیم.

رولد دال یکی از معروفترین نویسندگان کتاب کودک محسوب می شود که به واسطه آشنایی با دنیای کودکان، ذهنیات و تخیلات آنها را به خوبی می‌شناخت. جذابیت رمز و رازآلود کتاب‌هایش و کلام طنزآلود و دوست داشتنی اش همیشه برای کودکان لحظاتی به یاد ماندنی را ایجاد می کند.

کتاب‌های او سال‌های زیادی در لیست پرفروشترین کتاب‌های کودکان بوده‌اند تا جایی که در خیلی از مطالب مربوط به کتابخوانی کودک اشاره شده که کتاب‌های رولد دال جزو کتاب‌هایی هستند که باید حتماً در زمان کودکی خوانده شوند.

رمان چارلی و کارخانه شکلات سازی معروف ترین اثر این نویسنده ولزی است که به واسطه نگاه ویژه ای که به شخصیت کودکان دارد مخاطبان زیادی را به سمت خود کشیده است. فریبا دلیر کارگردان خوش ذوق کودک و نوجوان این روزها این رمان فانتزی را در تالار هنر به روی صحنه آورده است. در خصوص این نمایش گفتگویی با ایشان انجام دادیم:

مهمترین مولفه ای که باعث شد «چارلی و کارخانه شکلات سازی» را برای اجرا آماده کنید، چه بود؟

با توجه به اینکه تحصیلاتم نمایش عروسکی است براساس تجربه به این نتیجه رسیده ام که کارهای فانتزی برای کودکان و نوجوانان جذاب است لذا همواره برای اجرا به دنبال متون فانتزی هستم. دلیل تاکیدم بر این موضوع نیز این است که تئاتر کودک و نوجوان در رقابت با کارتون ها و انیمشن های تلویزیونی است. بچه ها جذب کارتون و انیمیشن می شوند چون فانتزی هستند و ما نیز اگر بخواهیم این جذبه را به تئاتر بدهیم باید بر این مسئله متمرکز شویم و به یک دیالوگ خوانی صرف قصه ها اکتفا نکنیم. متن اثر معروف رولد دال این قابلیت را داشت و تصمیم گرفتم روی آن سرمایه گذاری کنم.

همانطور که می دانید یکی از ویژگی هایی که یک نویسنده یا کارگردان تئاتر کودک باید همواره مدنظر داشته باشد، جنبه های آموزشی و تربیتی اثر است. شما به فانتزی بودن اثر به عنوان مولفه اصلی اشاره کردید، می خواهم بدانم آیا در بحث آموزشی و تربیتی، این رمان قابلیت تاثیرگذاری بر کودک و نوجوان ایرانی را داشت؟

رمان چارلی و کارخانه شکلات سازی یکی از 25 متن معروف دنیاست. همه دنیا با آن آشنایی دارند و ترجمه های زیادی در سراسر جهان شده است و بی شک قابلیت های آموزشی خاصی دارد که به آن اعتبار می دهد. متن اصلی داستان 5 بچه را با ویژگی ها و خصوصیات مختلف روایت می کند و بسیاری از کودکان و نوجوانان شخصیت هایی مشابه به آنها دارند. به عقیده من متن بر مسئله آموزش به ویژه برای بزرگترها تاثیر بسزایی دارد. مثلا بسیاری از ما به دلیل سختی هایی که در کودکی کشیده ایم سعی می کنیم بهترین شرایط را برای کودکانمان فراهم کنیم هرچه می خواهند در اختیارشان می گذاریم تا به نوعی شرایطشان با ما متفاوت شود؛ غافل از اینکه نسل پرتوقع وارد جامعه شده اند و با کوچکترین ناملایمتی به سرعت صدمه می بینند. خانواده ها برای رفع نیازهای کودکان ساعتهای زیادی را به کار و تلاش مشغول هستند و این مشغله باعث می شود تا بچه ها به سمت به فضای مجازی، کارتون، بازیهای کامپیوتری و ... هدایت شود، عدم ارتباط مستقیم خانواده  و کودک و نوجوان رفته رفته آموزش مفاهیم مهم اخلاقی مثل دوست داشتن، محبت کردن، گذشت و ... به آنها به فراموشی سپرده می شود.

در این نمایش پدر می گوید ما برای فرزندمان هرچه می خواهد بازی می خریم چون من و مامانش همه اش کار می کنیم تا بتوانیم امکاناتی که او می خواهد برایش فراهم کنیم. این باعث شد تا فرزند آنها یک شخصیت لوس، از خود راضی، غیرقابل تحمل و ... بار بیاید.

در میان این 5 شخصیت -که البته در نمایش من دوتا از آنها را که تقریبا خصوصیاتی نزدیک به هم داشتند، تلفیق کردم و داستان با 4 شخصیت دنبال می شود- شخصیت چارلی متفاوت است. او از یک خانواده فقیر است، واکس می زند تا کمک خرج خانواده باشد و رفتارش با3 شخصیت دیگر متفاوت است و خانواده ها با دیدن نوع رفتار او و دیگر شخصیت ها شرایط ارتباط متقابل، نحوه تربیت و ... را می آموزند.

چارلی و کارخانه شکلات سازی یک متن پراکشن با فضاسازی های متنوع است که کار را برای اجرای نمایشی سخت می کند در خصوص تکنیک هایتان برای القای جذابیت های متن بگویید.

من حدود یکسال بر روی این نمایش فکر کردم و به طور ذهنی لحظه لحظه کار را ترسیم نمودم. همانطور که مخاطبان دیدند، این نمایش از سه نوع تکنیک بهره گیری از پروژکشن، عروسک و بازی زنده بازیگران تشکیل می شود. در بخش عروسکی از تکنیک های عروسک سایه ای، ماروک و تاپ تیبل استفاده کردم و در کنار آنها نیز بخش های رئال را بازیگران اجرا می کردند.

شروع کار نمایش و زمانیکه چارلی  در رویا بود از عروسک سایه ای بهره گرفتیم، وقتی وارد خانه چارلی شدیم و صحنه زندگی او و خانواده اش روایت شد کاملا رئال بود و پس از بحث پیدا کردن بلیط طلایی و ورود به کارخانه شکلات سازی سایر تکنیک ها بکار بسته شد.

متن شما و نوع روایت داستان در برخی بخشها با متن اصلی متفاوت بود، چرا تغییرات را اعمال کردید؟

من همیشه اعتقاد دارم که هر متنی که قرار است به روی صحنه برود حتی قصه های قدیمی، جذابیتی برای نسل امروز ندارد مگر آنکه امضای کارگردان روی متن باشد. برای همین منظور من احساس کردم باید برخی تغییرات به متن بدهم تا داستان جذابیت بیشتری پیدا کند. مثلا در بخشی که چارلی بلیط شانس را پیدا می کند. در داستان اصلی چارلی پولی را پیدا می کند با آن شکلات می خرد و بلیط شانس در آن است. احساس کردم جنبه آموزشی خوبی ندارد لذا در نمایش پول را مادربزرگ به او می دهد. حتی برای جذابیت بیشتر چارلی اولین کشلات را که می خرد بلیط طلایی را نمی یابد و شکلات فروش که پدر اوست می گوید با مابقی پولت یک شکلات دیگر بردار. و او در دومین شانس برنده می شود. در قصه دال پدر بزرگ به چارلی امید می دهد اما در نمایش ما مادربزرگ است که این نقش را بر عهده دارد چون معتقدم این زن جامعه است که در جامعه امید ایجاد می کند و به سمت پیشرفت می برد.

احساس می کنید چقدر در القای تفکرات دال به ویژه در بحق فانتزی های آن موفق بودید؟

من تمام تلاش خود برای اینکه فانتزی های متن در اجرا به خوبی ارائه شود بکار بستم و فکر می کنم 80 درصد موفق بودم و آن 20 درصد را نیز به دو اجرا بودن تالار هنر و مشکلاتی که برای تعویض هر روز دکور داریم و یک مصیبت برای کارماست، مرتبط است چون ما را مجبور کرد برخی دکورها را حذف کنیم.