نگاهی به ظرفیت های تلویزیون تئاتر ایران به بهانه برگزاری جشنواره «تهران-مبارک»
پنجره‌ای مجازی برای آموزش و پژوهش و برقراری ارتباط با دنیا
این روزها هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به شکل مجازی در حال برگزاری است و به طور کامل از طریق تلویزیون تئاتر ایران و وب‌سایت ایران تئاتر پوشش داده می‌شود. تماشای نمایش‌های حاضر در جشنواره عروسکی مبارک از دریچه تلویزیون تئاتر ایران بهانه خوبی است تا بار دیگر برخی از قابلیت‌های این پلتفرم مجازی نوظهور را برای ترویج هنرهای نمایشی به اتفاق یکدیگر مرور کنیم.
به گزارش ستاد خبری هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک به نقل از ایران تئاتر، ماه گذشته تلویزیون تئاتر ایران امتحان خود را برای پوشش کامل یک رویداد هنری معتبر در جریان برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر پس داد و به گواه ناظران از این آزمون سربلند بیرون آمد. در واقع می‌توان گفت که این پلتفرم جدید مجازی در طول همین مدت کوتاه توانست تا حد قابل توجهی آبدیده شود. اکنون پس از گذشت یک ماه شاهد برگزاری هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به شکل کاملا مجازی هستیم؛ اتفاقی که در کشور ما برای نخستین بار است که رخ می‌دهد.
از میان برداشتن برخی از اشکالات و کاستی‌هایی که در پوشش آنلاین جشنواره تئاتر فجر وجود داشت این نوید را می‌دهد که تلویزیون تئاتر ایران بتواند رفته رفته نقاط ضعف خود را برطرف سازد و در رویدادهای هنری آتی تاثیر بیشتر و حضور قدرتمندانه‌تری در امر پوشش کامل داشته باشد. به عنوان نمونه می‌توان به نحوه پخش فیلم تئاترهای حاضر در جشنواره تئاتر فجر و برخی تفاوت‌های آن با جشنواره عروسکی مبارک اشاره کرد. هر کدام از آثار حاضر در جشنواره تئاتر فجر تنها به مدت بیست و چهار ساعت به صورت آنلاین در دسترس علاقه‌مندان قرار داشت و پس از این مهلت کوتاه امکان تماشای آنها از بین می‌رفت. اما در جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک شاهد آن هستیم که تمام آثار شرکت کننده از ابتدا تا انتهای این جشنواره یعنی در تمام روزهای برگزاری این رویداد هنری در اختیار دوستداران تئاتر قرار دارند. از همین رو اهالی هنر و مشتاقان هنر فرصت بیشتری برای تماشای آنها در اختیار دارند و این خود یک نکته مثبت است.
از سوی دیگر در طول برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر شاهد آن بودیم که امکان تماشای آنلاین برخی از نمایش‌های شرکت کننده در این رویداد هنری تا انتهای جشنواره برای تماشاچیان مجازی فراهم نشد (به عنوان مثال نمایش گرگاس‌ها یا روز به‌خیر آقای وزیر)؛ همچنین پخش تعداد دیگری از آنها نیز مدتی به تعویق افتاد و بر طبق جدول زمانی از پیش برنامه‌ریزی و اعلام شده صورت نگرفت. اما چنین کاستی‌هایی در پوشش هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی مبارک وجود ندارد و تمام آثار حاضر در این جشنواره از همان ابتدا به شکل بی کم و کاست توسط تلویزیون تئاتر ایران در اختیار مخاطبان قرار گرفته‌اند. مهمتر از همه اینکه تماشای تعداد قابل توجهی از این آثار برای عموم کاربران فضای مجازی رایگان است و هیچ گونه هزینه‌ای بابت پخش آنلاین آنها از افراد علاقه‌مند به هنر مطالبه نمی‌شود. بر این اساس کسانی که تا پیش از این به دلیل بعد مسافت یا عدم تمکن مالی امکان مشاهده آثار نمایشی جشنواره‌های مختلف تئاتر در پایتخت را نداشتند اکنون در صورت دسترسی به اینترنت میتوانند بدون هیچ مشکلی در هر ساعت از شبانه روز به تماشای آثار حاضر در جشنواره عروسکی تهران مبارک بنشینند.
تمام این نکات مثبت نشان می‌دهد که سامانه تلویزیون تئاتر ایران به عنوان یک مرجع نوظهور برای حمایت از هنرهای نمایشی ایران ظرف همین مدت کوتاه حرکت رو به جلو و پویایی را در امر پوشش جشنواره‌های مهم تئاتر تجربه کرده است. امید می‌رود که این حرکت پویا در طولانی مدت ادامه یابد و در مقاطع مختلف دستخوش تغییر، نوسان یا سکون نشود. پش از اشاره به بخشی از پیشرفت‌های تلویزیون تئاتر ایران در اندک زمانی که از تولد رسمی آن می‌گذارد بد نیست نگاهی به پتانسیل‌های این پلتفرم مجازی در ترویج هنرهای نمایشی و ارتقا بخشیدن به کیفیت آن داشته باشیم.
ایجاد تحول در نوع طراحی تئاتر
فارغ از خوب و بدهای هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی مبارک نکته قابل توجهی که در این رویداد هنری مشاهده می‌شود توجه و گرایش برخی از آثار شرکت کننده به شیوه‌های نوین روایت و طراحی نمایش است. به عنوان مثال در برخی از آثار حاضر در این جشنواره (که در مطالب بعدی وب‌سایت ایران تئاتر با ذکر نام به بررسی آنها خواهیم پرداخت) از انیمیشن برای روایت داستان استفاده شده بود. علاوه بر آن برخی دیگر از نمایش‌های حاضر در این جشنواره نیز از تکنیک‌هایی بهره جسته بودند که آنها را به انیمیشن شبیه می‌ساخت؛ البته بدون اینکه هویت تئاتری آنها را از بین ببرد.
این امر نشان از آن دارد که چنین آثاری از همان ابتدا رویکرد متفاوتی را در امر طراحی و تولید برگزیده‌اند و قصد نداشته‌اند تنها در قامت یک تئاتر صحنه‌ای کلاسیک عرض اندام کنند. چنین رویکردی علاوه بر شرایط تحمیلی ناشی از شیوع ویروس کرونا ریشه در ظهور پلتفرم‌های نوینی نظیر تلویزیون تئاتر ایران دارد. در واقع اگر اهالی تئاتر، به خصوص هنرمندان جوان و جویای نام و بدون پشتوانه، از این موضوع اطمینان یابند که پلتفرمی نظیر تلویزیون تئاتر ایران قصد حمایت از آنها را دارد و این حمایت مقطعی نخواهد بود و صلابت و ثبات لازم را خواهد داشت، دست به خلاقیت‌ها و ابتکارات تازه خواهند زد و آثاری با فرم متفاوت تولید خواهند کرد که متناسب با ماهیت این پلتفرم حمایتی نوظهور باشد. بنابراین یکی از وظایف اصلی بانیان و دست اندرکاران تاسیس تلویزیون تئاتر ایران این است که به آنها اطمینان خاطر بدهند فعالیت این پلتفرم جدید و بسیار مفید تداوم خواهد یافت، مقطعی نخواهد بود و از نوسان و وقفه به دور خواهد ماند.
ایجاد ارتباط با هنرمندان خارجی
نقطه اشتراک جشنواره تئاتر فجر و جشنواره نمایش عروسکی مبارک امسال به عنوان دو رویداد هنری بین‌المللی این بود که هر دوی آنها بدون حضور آثار خارجی برگزار شدند. افزون بر آن هر دو جشنواره تمرکز ویژه‌ای بر برگزاری به شکل مجازی داشتند و جشنواره عروسکی مبارک کاملا به شکل آنلاین در حال برگزاری است. این دو موضوع تا حدی با یکدیگر تناقض دارد؛ به این دلیل که برگزاری رویدادهای هنری به شکل مجازی امکان حضور آثار خارجی در آنها را هموارتر می‌کند. چرا که صاحبان این آثار دیگر نیازی به تحمل زحمت سفرهای طولانی مدت ندارند و خیلی راحت میتوانند از طریق اینترنت در جشنواره‌های خارجی که فرسنگ‌ها دورتر در حال برگزاری است حضور یابند. بر این اساس باید از پتانسیل پلتفرم نوینی به نام تلویزیون تئاتر ایران بهره‌برداری بیشتری کرد و در جشنواره‌های مجازی آتی تلاش مضاعفی برای جذب آثار خارجی و تشویق آنها به حضور در جشنواره به کار بست.
این تلاش در گام نخست می‌تواند صرف جذب هنرمندان کشورهای هم‌زبان به جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر ایران شود. هنرمندان تئاتر تاجیکستان و افغانستان پیش از این در هر دو جشنواره تئاتر فجر و مبارک حضور داشته‌اند و در دوره‌های پیشین این دو رویداد هنری آثاری را در ایران به روی صحنه آورده‌اند. اکنون که به مدد تلویزیون تئاتر ایران حضور آنها در جشنواره‌های تئاتر کشور ما به صورت مجازی می‌تواند با زحمت و دردسر کمتری همراه باشد حیف است از حضور آنها در این جشنواره‌ها بی‌بهره بمانیم.
در گام بعدی می‌توان به سراغ کشورهای غرب آسیا رفت و از پتانسیل تلویزیون تئاتر ایران برای تبادل فرهنگی، پخش نمایش‌های قدیمی و جدید این کشورها و حضور آنها در جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر ایران بهره گرفت. بسیاری از این کشورها با ما نقاط مشترک فرهنگی فراوانی دارند و به کمک پلتفرم مجازی تئاتر ایران این امکان فراهم است تا نقاط فرهنگی مشترک تازه‌ای را کشف کرد و آنها را تقویت و بارور نمود. اگر این تجربه‌ها موفق بود می‌توان اهداف هنری را توسعه داد و برای ارتباط فرهنگی با سایر کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی گام‌های بلندتری برداشت.
خوشبختانه با توجه به صحبت‌های اخیر مسئولان فرهنگی و هنری کشور در رابطه با تلویزیون تئاتر ایران به نظر می‌رسد برنامه‌هایی به منظور استفاده از پتانسیل‌های این پلتفرم مجازی برای توسعه اهداف هنری بین‌المللی وجود دارد. به این امید که این برنامه‌ها بلند مدت و هدفدار باشند و برای به بار نشستن آنها تلاش و پشتکار و هزینه کافی صورت گیرد (هزینه لزوما به معنی هزینه اقتصادی نیست، هر چند که آن را نیز در بر می‌گیرد).
حمایت از آثار نمایشی تولید شده توسط هنرمندان شهرستانی
در طول یک ماه اخیر بسیاری از اهالی تئاتر ایران که ساکن پایتخت نیستند و در شهرستان‌های مختلف کشور به فعالیت هنری می‌پردازند اظهارنظرهایی مثبتی در مورد آغاز به کار تلویزیون تئاتر ایران کردند که اکثر آنها از وب‌سایت ایران تئاتر بازتاب یافت. از دید این هنرمندان تاسیس پلتفرم جدید اینترنتی نمایش فرصت برابری را در اختیار اهالی تئاتر قرار می‌دهد تا بتوانند در هر کجای ایران که فعالیت می‌کنند تولیدات خود را بی‌واسطه در اختیار مخاطب قرار دهند و هنرشان توسط طیف گسترده‌ای از مردم دیده شود.
در مطلب پیش رو به جای تکرار اظهارات این عزیزان قصد داریم به جنبه دیگری از فعالیت هنرمندان شهرستانی اشاره کنیم که تلویزیون تئاتر ایران قادر به تقویت و بارور سازی آن است. همان گونه که چندی پیش در مطلب مربوط به شرح پتانسیل‌های فرهنگی و هنری جشن نوروز اشاره شد، بسیاری از استان‌های مرزی ما با همسایگان آن سوی مرزها پیوندهای عمیق فرهنگی و اعتقادی دارند؛ پیوندهایی که جشن نوروز نقطه اشتراک آنها به شمار می‌رود. حال با کمک تلویزیون تئاتر ایران می‌توان ضمن تقویت این نقاط اشتراک جنبه هنری به آنها افزود و موجب ایجاد همکاری مشترک هنرمندان شهرستانی با هنرمندان کشورهای همسایه در زمینه طراحی و تولید آثار نمایشی شد. این نمایش‌های مشترک میتوانند علاوه بر پخش به صورت مجازی برای بینندگان این سو و آن سوی مرز، در دوران پس از رفع خطر کووید ۱۹ در قالب تورهای نمایشی نیز در هر دو سوی مرز اجرا شوند تا زمینه‌ساز رونق روابط اقتصادی، تجاری، هنری و فرهنگی بین اهالی استان‌های مرزنشین ایران و کشورهای همسایه گردند.
از سوی دیگر مطرح شدن نام هنرمندان شهرستانی از طریق تلویزیون تئاتر ایران می‌تواند توجه مردم سایر نقاط کشور و حتی کشورهای همسایه را به استعدادهای ناشناخته حاضر در شهرستان‌های گمنام ایران جلب کند. شاید این امر بتواند عاملی جهت انجام سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، به خصوص سرمایه گذاری خصوصی برای رشد هنر در مناطق محروم و دور افتاده و ناشناخته کشور شود.
مرور گذشته برای بهبود آینده
یکی از جنبه‌های مثبت تلویزیون تئاتر ایران که در مطالب و یادداشت‌های مختلف یک ماه اخیر وب‌سایت ایران تئاتر به آن اشاره شد جنبه آرشیو سازی از تولیدات قدیمی و جشنواره‌های پیشین تئاتر ایران است. تکمیل این آرشیو هنری می‌تواند پلتفرم نوظهور مجازی تئاتر ایران را به آینه‌ای برای بهبود کیفیت کار هنرمندان کشور تبدیل کند. آینه‌ای که می‌توان مقابل آن ایستاد، نقاط ضعف گذشته را در دل آن مشاهده کرد و با رفع آنها آینده بهتری برای هنرهای نمایشی رقم زد. این آینه نقاط قوت ما را نیز نمایان می‌کند تا آنها را بهبود ببخشیم و باتقویت کردنشان مسیرهای تازه‌ای برای رشد و شکوفایی هنر ایجاد نماییم. البته تمام این موارد در صورتی محقق خواهد شد که میل به تغییر و ارتقا در دست اندرکارانی که سکان کشتی هنر در دستشان قرار دارد و مسیر آن را تعیین می‌کنند وجود داشته باشد.
پس از ذخیره کامل پیشینه هنرهای نمایشی خود می‌توان به سراغ معادن غنی هنر در سایر کشورهای صاحب سبک رفت و به ذخیره‌سازی گنجینه‌های آنها برای استفاده در آینده پرداخت. مسلما هر چه این آرشیو هنری غنی‌تر باشد می‌تواند الگوهای بهتری را در اختیار هنرمندان ما قرار دهد تا کارشان را بهبود ببخشند. هنردوستان نیز میتوانند با استفاده از این آرشیو غنی دانسته‌های خود را افزایش دهند و قضاوت بهتری نسبت به کار هنرمندان داخلی داشته باشند.
بهبود کیفیت آموزش از راه دور
یکی دیگر از جنبه‌های مثبت تلویزیون تئاتر ایران جنبه آموزشی آن است که پیش از این برخی از صاحب نظران به نکاتی در مورد آن اشاره کرده‌اند. در جریان برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در ماه گذشته چندین نشست پژوهشی در رابطه با جوانب گوناگون هنرهای نمایشی برگزار گردید که با فاصله زمانی بیست و چهار ساعت از سامانه تلویزیون تئاتر ایران نیز پخش شد و در اختیار افراد علاقه‌مند به مباحث نظری قرار گرفت. نظیر همین کار در جشنواره نمایش عروسکی مبارک انجام گرفته است و در همین لحظه می‌توان با مراجعه به این سامانه به تماشای نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی مربوط به جشنواره عروسکی امسال نشست. در آینده نزدیک می‌توان چنین نشست‌هایی را در سطح بین‌المللی برگزار کرد و از حضور مهمانان خارجی صاحب نظر به صورت آنلاین بهره جست. محتوای این همایش‌های پژوهشی در فاصله زمانی برگزاری تا پخش از طریق سامانه تلویزیون تئاتر ایران می‌تواند ترجمه شود تا افراد بیشتری قادر به استفاده از آنها باشند.
نظیر همین کار را می‌توان در زمینه برگزاری کارگاه‌های مجازی انجام داد. مسلما هنرمندانی که سال‌ها در کشورهای صاحب سبک به انجام فعالیت هنری پرداخته‌اند تجربیات مفیدی در زمینه تولید آثار نمایشی دارند که می‌توان از طریق برگزاری کارگاه‌های مجازی از این تجربیات بهره‌مند شد. برگزاری کارگاه‌های آموزشی با این سبک و سیاق فرصت ارزشمندی را به شکل عادلانه در اختیار تمام افراد مشتاق در ایران قرار می‌دهد تا بتوانند فارغ از مکانی که در آن زندگی می‌کنند یا وضع اقتصادی و طبقه اجتماعی خود آموخته‌هایشان را در زمینه روش‌های نوین طراحی تئاتر و اشاعه آن ارتقا بخشند.
اهالی جوان تئاتر به کمک چنین کارگاه‌هایی فرصت آموختن و تقویت زبان‌های بین‌المللی را نیز به دست می‌آورند. در جشنواره فجر امسال شاهد تلاش برخی از این افراد برای ساخت تئاترهای چند زبانی بودیم که البته ضعف‌های آشکاری را بازتاب می‌دادند. به کمک آموزش بیشتر از منابع معتبر آموزشی می‌توان این نقاط ضعف را برطرف ساخت و با تولید آثار نمایشی قدرتمند و باکیفیت مسیر دیده شدن هر چه بیشتر تئاترهای ایرانی چند زبانه در آن سوی مرزها را هموار کرد.
علاوه بر مواردی که در مطلب پیش رو به آنها اشاره شد تلویزیون تئاتر ایران قادر است فرصت تازه‌ای را برای بخشیدن رونق اقتصادی به تئاتر ایران فراهم کند. پیش‌تر در این مطلب به برخی از جنبه‌های اقتصادی این پلتفرم مجازی جدید اشاره گردید. البته به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از تمرکز تلویزیون تئاتر ایران بر فعالیت‌های هنری عام‌المنفعه و اشاعه و ترویج رایگان هنرهای نمایشی قرار دارد که این خود یک خبر بسیار عالی است. در واقع بانیان تاسیس این پلتفرم مجازی بیش از اهداف اقتصادی اهداف هنری و فرهنگی را دنبال می‌کنند که بی‌شک بهترین هدف انتخابی است. امید می‌رود که حرکت تلویزیون تئاتر ایران به سمت تحقق این اهداف با شتاب ثابت صورت گیرد و این حرکت مستمر در آینده دچار وقفه یا توقف نگردد.