گفت‌وگو با کارگردان «هبوط»؛ هنرمندی از دیار دریا و داستان
مجید بشکال: هرمزگان نیاز به تئاتر عروسکی بزرگ‌سال دارد
مجید بشکال، نویسنده و کارگردان نمایش «هبوط» از بندرعباس، روی‌صحنه‌رفته در بخش بزرگ‌سال نوزدهمین جشنواره بینالمللی نمایش عروسکی تهران- مبارک، می‌گوید متأسفانه هرمزگان تئاتر عروسکی بزرگ‌سال ندارد و آنها هم اگر تلاشی میکنند فقط با هزینه شخصی است و این بار را یک‌تنه بر دوش می‌کشند.
به گزارش روابط عمومی اداره کل هنرهای نمایشی به نقل از روزنامه شرق، نمایش «هبوط» به نویسندگی و کارگردانی مجید بشکال از بندرعباس در سومین روز از نوزدهمین جشنواره بینالمللی نمایش عروسکی تهران- مبارک، شنبه دهم تیرماه، در دو نوبت در ساعت‌های 18 و 20 در بخش بزرگ‌سال این رویداد در تالار مولوی به روی صحنه رفت.
بشکال که علاوه بر نویسندگی و کارگردانی این نمایش، جزو بازیگران-بازی‌دهندگان و صداپیشگان عروسک آن نیز بود، درباره شکل‌گیری ایده اولیه اثر گفت: «چند سال پیش ماهنامه‌ای در استان هرمزگان منتشر می‌شد که در هر فصل به موضوعی می‌پرداخت. یکی از موضوعاتی که یک‌بار در این ماهنامه به آن پرداخته شد، افسانه‌ها و باورهای مردم استان هرمزگان بود که فرهنگ‌شان از این نظر بسیار پربار و درخورتوجه است. یکی از داستان‌هایی که من در این ماهنامه خواندم «دختر حبه انار» بود. داستان «دختر حبه انار» این‌طور روایت می‌شود که درویشی به درِ خانه زن و مردی که صاحب فرزند نمی‌شدند، می‌رود. آنها نانی به درویش می‌دهند و درویش در مقابل حبه اناری به آنها می‌دهد. زن باردار می‌شود، همسرش می‌میرد و از آن حبه انار دختری متولد می‌شود که مانند دختر داستان ما، زیبایی‌اش حسادت مادر را برمی‌انگیزاند تا آنجا که تصمیم به کشتنش می‌گیرد. من تلاش کردم این داستان را با باورها و افسانه‌های مردم هرمزگان درباره دریا تلفیق کنم و «مامادریا» را وارد کردم و درنهایت نتیجه آن چیزی شد که روی صحنه دیدید».
ترجیح من از ابتدا این بود که برای ساخت عروسک‌ها از شیوه بونراکو استفاده کنم؛ اما به دنبال معنابخشی بیشتر به عروسک‌ها و استفاده از قابلیت‌های فانتزی‌شان هم بودم
بشکال که از سال 1389 کار خود را با ساختن عروسک‌های کاغذی آغاز کرده و در کارگاه‌ها و جشنواره‌های گوناگون داخلی و خارجی ازجمله جشنواره تئاتر کاغذی فرانسه در سال ۲۰۱۱ هم شرکت کرده است، طراحی عروسک‌های «هبوط» را به‌تنهایی و ساخت آنها را همراه با فتحیه بقایی انجام داده است. بشکال درباره این اتفاق می‌گوید: «ترجیح من از ابتدا این بود که برای ساخت عروسک‌ها از شیوه بونراکو استفاده کنم؛ اما به دنبال معنابخشی بیشتر به عروسک‌ها و استفاده از قابلیت‌های فانتزی‌شان هم بودم و سرانجام پس از پشت سر گذاشتن چالش‌های گوناگون به شیوه فعلی رسیدم که به‌عنوان‌مثال سرِ دختر تبدیل به سرِ ماهی می‌شود. ضمن اینکه هنگام کارگردانی هر کاری، جنبه‌های بصری آن، جنبه‌هایی که هوش و حواس و تمرکز مخاطب را بدون ارتباط کلامی از آنِ خود کند، برایم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. آیین‌ها، باورها و قصه‌های جنوب چه در خوانش و چه در اجرا پر از این تصاویر است که نمی‌توان به‌راحتی از آنها گذشت.»
اجرای زنده موسیقی و پیوند تنگاتنگش با آنچه روی صحنه می‌گذرد، ازجمله دیگر نکات درخور توجه «هبوط» است. مجید بشکال درباره حضور امیرحسین زحمتکش به‌عنوان آهنگ‌ساز و محمدرضا رئیسی‌زاده، پدرام سلطانی‌نژاد، امیرحسین زحمتکش و ابوالفضل فیروزی به‌عنوان نوازنده در نمایش «هبوط»، توضیح می‌دهد: «در اثری که بر مبنای آیین‌ها و باورها و قصه‌های جنوب ایران پیش می‌رود، نقش موسیقی انکارناپذیر است و جدا از اینکه خود، بخشی اجرایی از این آیین‌هاست، حال و هوای اثر را نیز بهتر به مخاطب منتقل می‌کند. برای همین بعد از سال‌ها، دوباره به سراغ اجرای زنده رفتم.»
او درباره تأمین به‌موقع بودجه و کمک‌هزینه‌های اجرا از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم گفت: «با توجه به اینکه کمک‌هزینه‌ها از سال پیش و درواقع هنگامی‌که قرار بود جشنواره در سال 1401 برگزار شود، تعیین و کارسازی شده بود، به لحاظ میزان و مبلغ موجب دغدغه فکری گروه‌های حاضر در این رویداد شده بود؛ باوجوداین، آنچه من در چند روز اخیر در جشنواره مشاهده کردم، کارهایی قابل‌قبول و باکیفیت بود. ما می‌دانیم که مدیران اداره کل هنرهای نمایشی و هادی حجازی‌فر به‌عنوان دبیر جشنواره تمام تلاش خود را برای رخ‌دادن بهترین اتفاقات انجام داده‌اند و اگر احیانا کمی و کاستی هم به چشم می‌آید، به خاطر مجموع شرایطی است که همگی ما از آن مطلعیم و بخشی از آنها هنگام برگزاری رویداد بزرگی مانند جشنواره عروسکی تهران طبیعی است.»
آنچه من در چند روز اخیر در جشنواره مشاهده کردم، کارهایی قابل‌قبول و باکیفیت بود
بشکال که سال 1395 در مصاحبه‌ای از این گفته بود که «متأسفانه هرمزگان تئاتر عروسکی بزرگ‌سال ندارد و ما هم اگر تلاشی کردیم فقط با هزینه شخصی بوده و این بار را یک‌تنه به دوش می‌کشیم» در پاسخ به اینکه آیا همچنان بر همان عقیده است، می‌گوید: «به‌جرئت می‌توانم بگویم تنها گروهی که در هرمزگان به شکل حرفه‌ای در حوزه نمایش عروسکی بزرگ‌سال فعالیت می‌کند، گروه ما یعنی «گروه تئاتر و حرکت کارگاه» است؛ هرچند نمی‌توان نادیده گرفت که در سال‌های اخیر برخی از نمایشگران حوزه کودک به سراغ نمایش عروسکی برای کودکان هم رفته‌اند؛ اما در بخش بزرگ‌سال تنها ما هستیم که در حال فعالیت هستیم. گروه ما از سال 1381 شکل گرفت و یکی از نکات مورد توجه‌مان همواره کسب تجربیات گوناگون بوده است. من و فتحیه بقایی در حوزه کودک هم فعال بودیم و از جایی به بعد تصمیم گرفتیم به سراغ نمایش عروسکی برویم و در ادامه به اجرای عروسکی بزرگ‌سال رسیدیم.»
او در پایان و در پاسخ به اینکه آیا برای اجرای عمومی «هبوط» قولی به آنها داده شده است یا خیر، هم گفت: «صحبت‌هایی شده است و این اتفاق برای خودم هم بسیار حائز اهمیت است؛ اما با توجه به اینکه گروه ما متشکل از 18 نفر است، خواه‌ناخواه شرایط مالی این اجرا برای‌مان بااهمیت است؛ اما قطعاً دوست ندارم که پرونده «هبوط» با دو اجرا در جشنواره بسته شود.»
نوزدهمین جشنواره بینالمللی نمایش عروسکی تهران- مبارک به دبیری هادی حجازی‌فر از هشتم تا هفدهم تیرماه 1402 در حال برگزاری است.